जेन्जी पुस्ता,भविष्यको नेतृत्व र नेपाल

विश्वव्यापी रुपमा राजनीतिक, सामाजिक र प्रविधिगत रुपान्तरणले नयाँ पुस्तालाई फरक तरिकाले सचेत बनाएको छ। नेपालमा पनि यस्तै परिवर्तन देखिंदै छ। आजको ‘जेन्जी’ (Gen Z) पुस्ता—सन् १९९७ देखि २०१२ को बीचमा जन्मिएका युवाहरू—द्रुत गतिमा विकसित प्रविधिको साक्षी मात्र होइन, प्रयोगकर्ता र निर्मातासमेत बन्न थालेका छन्। नेपालमा हालको जनसंख्याको लगभग २५–३०% यही पुस्ताभित्र पर्दछ, जसको प्रभाव आगामी १० वर्षभित्र निर्णायक हुने निश्चित छ।

जेन्जी पुस्ताका सकारात्मक पक्षहरू

१. प्रविधिमा दक्षता र नवप्रवर्तनशीलता​​​​​​​​​​​​​​
यो पुस्ता इन्टरनेट, मोबाइल एप, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), ब्लकचेन, डिजिटल बैंकिङ, आदि प्रविधिमा जन्मदेखि परिचित छ। प्रविधिको प्रयोगमार्फत सामाजिक न्याय, भ्रष्टाचार नियन्त्रण र सेवा प्रवाहमा प्रभावकारी नेतृत्व दिने सम्भावना प्रवल छ।
उदाहरण: डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत जनगुनासो संकलन गर्ने, बजेट ट्र्याक गर्ने वा मतदान अभियान चलाउने क्षमताको विकास।

२. सामाजिक न्यायप्रति संवेदनशीलता
लैंगिक समानता, जातीय न्याय, LGBTQ+ अधिकार, मानव अधिकारजस्ता विषयमा यो पुस्ता अघिल्लो पुस्ताभन्दा धेरै खुला र समर्थक छ। उनीहरू समाजका सीमान्तकृत वर्गहरूको आवाज बन्ने प्रयास गरिरहेका छन्।

३. पारदर्शिता र जवाफदेहिताको पक्षधर
जेन्जी पुस्ताले “के गर्यौ?” भन्दा “कसरी गर्यौ?” भन्ने प्रश्न गर्छ। सरकार, राजनीतिक दल वा संस्थाहरूको निर्णयको आलोचना वा मूल्यांकन गर्न सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरेर दबाब सिर्जना गर्छ।उदाहरण: RTI (Right to Information) को प्रयोगमा युवाहरूको बढ्दो संलग्नता।

४. अन्तर्राष्ट्रिय दृष्टिकोण र स्थानीय सन्दर्भको मेल
अंग्रेजी भाषा, अन्तर्राष्ट्रिय समाचार र वैश्विक आन्दोलनको सजिलो पहुँच भएका कारण उनीहरू वैश्विक नागरिकता बोध राख्छन्। जलवायु परिवर्तन, दिगो विकास लक्ष्य (SDGs), प्राविधिक नवाचारजस्ता विषयमा सक्रिय भूमिका खेल्न सक्ने पुस्ता हो।

५. रचनात्मकता र उद्यमशीलता
धेरै जेन्जी युवाहरू स्टार्टअप, सामाजिक उद्यम, फ्रीलान्सिङ र रिमोट वर्कतर्फ आकर्षित छन्। सरकारी रोजगारीभन्दा आफूले सिर्जना गर्ने रोजगारीलाई प्राथमिकता दिने यो पुस्ता आर्थिक रूपान्तरणमा उत्प्रेरक बन्न सक्छ।

६. विविधतामा सहअस्तित्वको मानसिकता
यो पुस्ताले जात, धर्म, लिंग वा क्षेत्रको आधारमा भेदभाव स्वीकार गर्दैन। प्रजातान्त्रिक मूल्यको सम्मान गर्छ, बहस गर्न रुचाउँछ, र आलोचना स्वीकार्ने मानसिकता राख्छ।

७. सक्रिय नागरिक चेतना र आन्दोलन
#JusticeForNirmala, #EnoughIsEnough, #OccupyTundikhel, #NoNotAgain जस्ता नागरिक आन्दोलनमा जेन्जीको व्यापक संलग्नता देखिएको छ। यो पुस्ता ‘विकास’को नाममा गरिने दमन, भ्रष्टाचार वा नीतिगत अन्यायको विरोध गर्न तयार छ।

जेन्जी पुस्ताका कमजोरीहरू

१. धैर्य र निरन्तरताको अभाव
डिजिटल युगमा हुर्किएको पुस्ता तत्काल नतिजा खोज्ने प्रवृत्तिमा छ। राजनीतिक वा सामाजिक परिवर्तनमा धैर्य र दीर्घकालीन संलग्नता आवश्यक हुन्छ, जुन क्षेत्रमा उनीहरू कहिलेकाहीं कमजोर देखिन्छन्।
उदाहरण: धेरै युवा सामाजिक आन्दोलनमा एकपटक त उफ्रन्छन्, तर क्रमिक अनुसरण (follow-up) गर्न छोड्छन्।

२. गहिरो राजनीतिक अध्ययनको कमी
अधिकांश जेन्जीले राजनीति त चासोका साथ हेर्छन्, तर राजनीतिक संरचना, संविधान, नीति निर्माण प्रक्रिया आदिको गहिरो अध्ययन कमै गर्छन्। सामाजिक सञ्जालमा आधारित सूचना प्रायः सतही र अधुरो हुने हुँदा उनीहरूको धारणा कहिलेकाहीं भ्रामक हुन सक्छ।

३. सहमतिमा काम गर्न गाह्रो
व्यक्तिगत स्वतन्त्रता र वैयक्तिक विचारमा बढी केन्द्रित हुने भएकाले टोलिभाव (teamwork) मा समस्या देखिन्छ। सामूहिक राजनीतिक आन्दोलन वा नीति निर्माणमा सहमति र समझदारी अपरिहार्य हुन्छ—तर यो पक्षमा अभ्यास कम देखिन्छ।

४. सामाजिक यथार्थबाट टाढा हुने सम्भावना
धेरै जेन्जी सहर, प्रविधि र ‘globalized content’ मा केन्द्रित छन्, जसले ग्रामीण, सीमान्तकृत समुदायका समस्याहरूलाई चिन्न असहज बनाउँछ। उनीहरूको राजनीतिक एजेन्डा कहिलेकाहीं ‘शहरी-एलीटिक’ ढाँचामा सीमित हुने खतरा हुन्छ।

५. आदर्शवाद र व्यवहारिकताको असन्तुलन
जेन्जी पुस्ता परिवर्तनका पक्षधर त छन्, तर व्यवहारिक राजनीति, संस्थागत प्रक्रिया र ब्युरोक्रेसीको जटिलतालाई बुझ्न सक्ने धैर्यता प्रायः छैन। यसले गर्दा उनीहरूको माग र व्यवहारबीच अन्तर देखिन्छ—जुन दीर्घकालीन नेतृत्वमा चुनौती बन्छ।

६. मतदाताका रूपमा कमजोर सहभागिता
नेपालको सन् २०७९ को निर्वाचनमा १८–२५ वर्ष उमेर समूहको मतदान सहभागिता सबैभन्दा कम थियो। सामाजिक सञ्जालमा क्रियाशील भए पनि निर्वाचन प्रणालीमा सहभागी नहुनुले व्यवहारिक लोकतन्त्रमा उनीहरूको प्रभाव कम गराउँछ।

 नेपालको भविष्यको राजनीतिक, आर्थिक,सामाजिक र सांस्कृतिक  दिशा जेन्जी पुस्ताको संलग्नता, चेतना र सहभागितामा निर्भर छ। यो पुस्ता अब मात्र माग गर्ने होइन, साझेदार बन्ने अवस्थामा आइपुगेको छ। उनीहरूले नेतृत्व गरे मात्र समावेशी, दिगो र उत्तरदायी शासन प्रणालीको स्थापना सम्भव छ।

राजनीतिक दल, नीति निर्माता र नागरिक समाजले यो पुस्ताको आवाज, आकांक्षा र विचारलाई आत्मसात् गरेन भने भविष्यको नेपाल एउटा 'युवा–विरोधी राजनीतिक संरचना' बन्नेछ—जहाँ नवप्रवर्तन होइन, निराशा र पलायन मात्र बाकी रहनेछ। जेन्जी पुस्तामा सम्भावना अपार छ—तर त्यही सम्भावनालाई साकार बनाउन उनीहरूले आफ्नो केही कमजोरीमाथि आत्मपरीक्षण गर्न आवश्यक छ। समाज तथा राष्ट्रिय मुद्दाका सवालमा गहिरो अध्ययन गर्ने, निरन्तर सहभागिता,सहकार्यको अभ्यास,व्यवहारिक बुझाइ र समावेशी दृष्टिकोण  निर्माण गर्न सकेको खण्डमा जेन्जी पुस्ताले  साँचो अर्थमा नेपालको नेतृत्व गर्न सक्नेछ।